Διήγημα που περιγράφει τη φυσική ομορφιά του Βελβεντού-1933

Από τη σελίδα του στο facebook του Θανάση Τσαρμανίδη

Ένα από τα πρώτα μετά την απελευθέρωση άγνωστα περιγραφικά λογοτεχνήματα για την περιοχή είναι και το μικρό διήγημα του Κοζανίτη Κωνσταντίνου Παπακωνσταντίνου το 1933 με τίτλο " Ο Συνένοχος " .
Το ακατέργαστο αυτό διήγημα περιγράφει εν μέρει την φυσική ομορφιά της περιοχής του Βελβεντού με τους κατοίκους του οποίου ο συγγραφέας πιθανότατα είχε εμπορικές σχέσεις ως μεσίτης η αγοραστής των προιόντων τους ,αυτό ίσως εξηγεί και το γεγονός ότι ο Παπακωνσταντίνου δεν αναφέρεται στην παραδοσιακή φιλεργατικότητα των κατοίκων αλλά εξαντλείται στην
" θαυματουργική " περιγραφή των νερών και αποκαλεί τους κατοίκους γκρινιάρηδες….νερών που η αξιοποίηση τους είχε γίνει με σκληρή και πρωτοπόρα ανθρώπινη εργασία και κατοίκων κατ επέκταση που διαπραγματεύονταν σκληρά ( και ορθώς) την τιμη των προιόντων τους.
Εδώ ένα απόσπασμα του διηγήματος που έχει κι αυτό την θέση του στην εργασία μου ως μέρος της λογοτεχνικής ιστορίας της επαρχίας :

« Προχτές έτυχε σε μια περιπλάνηση μου αφηρημένος να θαυμάζω την όμορφη δενδροσπαρμένη λεκάνη που σαν υπερφυσικό μπουκέτο από δένδρα , λαχανόκηπους και αμπέλια στεφανώνει την κωμόπολη Βελβεντό, η άφταστη εικόνα που παρουσιάζει το μοναδικό αυτό τοπίο ξύπνησε στη θύμηση μου παλιές αναμνήσεις … Τα δυο μικρά ποταμάκια που δίνουν ζωή στον τόπο αυτό κατεβαίνουν από τα Πιέρια περνούν μέσα από το χωριό σκορπούν κελαιδιστά και παιχνιδιάρικα στους καθάριους πλακοστρωμένους δρόμους για να βγουν και πάλι στα κάτω άκρα του Βελβεντού και να σκορπίσουν στους κήπους και τα χωράφια .
Μοιάζουν με πονετικές και τρυφερές Μάνες που χαιδεύοντας με ατέλειωτο χαμόγελο τα ζωηρά παιδιά τους από τα χάδια τα πολλά τα κάμνουν ιδιότροπα σαν τους γκρινιάρηδες αυτούς χωρικούς.
Ποτίζουν και γονιμοποιούν τα καλαμπόκια τους, τα καπνά ,τις μουριές και τους λαχανόκηπους καθαρίζουν το χωριό σκορπώντας τα γαλανά νερά τους στους κατηφορικούς πλακόστρωτους δρομάκους του και στο πείσμα της γκρίνιας που έχουν οι χωριανοί πάλι αυτά δίνουν αδιάκοπα και αδιαμαρτύρητα τον πλούτο και την ζωή στα χωράφια τους, κάμνουν τα ατέλειωτα τους δένδρα να θεριεύουν σε δενδροστοιχίες γύρω από τα κτήματα , τους γεμίζουν με φρούτα και λαχανικά και τους υπηρετούν ολημερίς. Το βράδυ σαν πάγουν να κοιμηθούν οι χωριανοί ,τα ποταμάκια αυτά τους νανουρίζουν με το γλυκό τραγούδι που τραγουδούν όλη τη νύχτα οι μικροί κελαιδιστοί καταρράκτες που κάμνουν τα νερά τους διασχίζοντας το κατηφορικό χωριό.
Αχ πόσο αχάριστοι είναι οι άνθρωποι ,ήθελα να πω πως αν μια μέρα σταματούσαν να τρέχουν τα νερά αυτά ,τότε θα καταλάβαιναν οι χωριανοί πως ζουν σ ένα παράδεισο που δεν ξέρουν να τον εκτιμήσουν όσο πρέπει και όσο του αξίζει.
Ξεχνά κανένας τα χρόνια του ,ο νους και η ψυχή ξαναγίνεται σαν του μικρού παιδιού γεμίζοντας από παιδιάστικες αθώες φαντασιώσεις όταν αφεθεί να θαυμάσει το μοναδικό αυτό τοπίο ρίχνοντας τις ματιές του μέσα στην ατελείωτη έκταση την γελαστή και γεμάτη δένδρα και οπωρικά σ ένα ορίζοντα που τον κλείνουν από τη μια μεριά τα Πιέρια δασωμένα ως τα ριζά τους και από την άλλη ο ποταμός ο Αλιάκμονας που μέσα σένα φράχτη από Λεύκες και Ιτιές κυλά με βουητό τα κατακάθαρα και διάφανα νερά του που μέσα τους φαίνονται τα πετραδάκια και η άμμος.
Και όλα αυτά να συνοδεύονται με μια μουσική σαν απ άλλο κόσμο με κελαιδίσματα από λογιών- λογιών πουλιά και το μουρμουρητό που κάνουν τα ποταμάκια τρέχοντας κατηφορικά και πηδώντας από το ένα στο άλλο κτήμα για να τα ποτίσουν .
Εκεί μέσα στα κτήματα αυτά ,τα καλοδουλεμένα και καλοπεριποιημένα σαν καλοχτενισμένες ομορφονιές, βρέθηκα να ξεμακραίνω το φετινό καλοκαίρι, ξεχασμένος χωρίς να νιώθω πως με τραβούσε η ομορφιά η φυσική. Είδα τότε ξαφνικά να πετάγεται μπροστά μου πίσω από μια τούφα θεριωμένες βατομουριές μια λυγερή ομορφονιά του χωριού ντυμένη μέσα σ ένα άσπρο σπιτίσιο λινό πουκάμισο κι ένα μαντήλι άσπρο στο κεφάλι για να μην την καίει ο ήλιος με γυμνά τα μαυροκόκκινα και στιβαρά ποδάρια της.
Κρατούσε στα χέρια μια σκεπαρνιά με μακρύ στυλιάρι και βιαστικά με χέρι στιβαρό άνοιξε μια ποριά στο ρέμα για να γυρίσει το νερό στο κτήμα της να ποτίσει.
Το λυγερό και σφιχτοδεμένο κορμί της με αγαλματένιες καμπυλότητες ξεχώριζε έξω από το κατακομμένο πουκάμισο της . Ήταν σαν νύμφη, μια Αμαδρυάδα ,μια νεράιδα που έπρεπε να βγει κι αυτή στη μέση για να συμπληρώσει άξια την εικόνα της εξοχής αυτής. Το σφρίγος και η γονιμότητα του κορμιού της έμοιαζε ταιριαστά με την γονιμότητα της γης που ήταν γύρω της, άθελα μου σχημάτισα στη φαντασία μου ένα γερό παλικάρι του χωριού και της δουλειάς που θάπρεπε να ξεπεταχτεί από κάπου κει ξαφνικά και ν αγκαλιάσει την λυγερή….. »

" Η Βελβενδός , τα παρατσούκλια των κατοίκων της."

Κείμενο του Θανάση Τσαρμανίδη από τη σελίδα του στο facebook

Σχεδίαζα να παρουσιάσω άγνωστες πηγές του 19ου αιώνα για τον κοινοτισμό και την γεωργία στο Βελβεντό, αλλά προέκρινα τελικά την ιδιαίτερη εργασία του Αντώνιου Κ Γερακάρη, η οποία και δημοσιεύτηκε στον ελληνικό τύπο το 1935 με τίτλο
" Η Βελβενδός , τα παρατσούκλια των κατοίκων της."
Σήμερα θα καταχωρήσω μόνο τον ενδιαφέροντα πρόλογο και αύριο έπεται η επί της ουσίας συνέχεια........

"....Οι κάτοικοι του Βελβενδού είναι άνθρωποι χαρακτηριστικής φιλέργιας και τιμιότητος ,ανοιχτόκαρδοι δε και πολύ ευχάριστοι . Έξυπνοι εις σημείον τοιούτον ώστε να κινούν διαχύτως κάποιαν αντιζηλίαν των λοιπών κατοίκων των χωρίων της επαρχίας Σερβίων. Είναι υποδειγματικοί αγρόται, την ολίγην δε γην ην κατέχουσι την καλιεργούσιν εντατικά, εκμεταλλευομένοι δε και τα πηγαία νερά που την περιλούουν, επιτυγχάνουν διπλήν εσοδείαν πρώιμων και όψιμων καρπών και ιδία φρούτων.
Αλλά και ως τεχνίται ιδία κτίσται και ξυλουργοί είναι ονομαστοί και ως τοιούτοι προτιμώνται εις όλην την επαρχίαν και πέραν ταύτης εργαζόμενοι κατά την χειμερινήν περίοδον οπότε αι γεωργικαί ασχολίαι των είναι ελάχιστοι, ιδία από της 26ης Οκτωβρίου εκάστου έτους που η τελευταία εργασία των είναι η απόσταξις των σταφυλών και η παραγωγή της περιφήμου ρακής μέχρι της Καθαράς Δευτέρας του επιόντος έτους οπότε αρχίζουν δια κλαδεύματος των αμπέλων και ετοιμασίας των αγρών αι γεωργικαί εργασίαι.
Συγκινητική είναι η οικοδομική επιδεξιότης των και εις το εξής ιστορικόν γεγονός.
Όταν κατά το 1804 εζητήθη άδεια απο τον εις Βελβενδόν εδρεύοντα (Οθωμανόν) ανώτερον Διοικητικόν υπάλληλον όπως οικοδομήσουν εκκλησίαν ,ούτος και μετά πληρωμήν φαίνεται αρκετού φιλοδωρήματος,επέτρεψεν να οικοδομηθή ο Ναός υπό τον όρον όπως κτισθή εντός τεσσαράκοντα ημερών και χωρίς να φαίνεται καθ ολοκληρίαν.
Πράγματι νυχθημερόν ηργάσθησαν όλοι οι κάτοικοι και εντός της προθεσμίας των 40 ημερών εστεγάσθη ο Ναός και περιεφράχθη δια τοίχου υψηλού χωρίς καν να φαίνεται.
Ο τοίχος ούτος εκρημνίσθη προ ένδεκα ετών (1924) υποδείξει του Μητροπολίτου Κοζάνης Ιωακείμ.
Το κωδωνοστάσιον εκτίσθη πολύ αργότερον, εις δε κώδων αυτού είναι ραγισμένος από σφαίραν φανατικού Τούρκου όστις ενοχλήθη από τους κωδωνισμούς.
Αλλά και όσοι ευρίσκονται εν τη ξένην ιδία εις Αμερικήν και Ρουμανίαν και είναι περισσότεροι των 500 ψυχών ,διακρίνονται δια την εργατικότηταν των και την αφομοιωτικήν ευχέρειαν ,προσόν απαραίτητον δια τους εν τη ξένει εργαζόμενους χωρίς όμως ποτέ να εκτοπίσουν απο την ψυχή τους την νοσταλγίαν της πατρίδος των και τας υπέρ αυτής φροντίδας των για το Κοινόν Καλόν....
Άπαντες σχεδόν οι κάτοικοι της κωμοπόλεως ταύτης με μηδαμινάς εξαιρέσεις,είναι εγγράμματοι ίσως δε εκ των ποικίλων και λαμπρών προσόντων και της διανοητικής υπεροχής των να προήλθεν τόσον το φιλοσκώμον και ευφυές των παρατσουκλίων ,όσον και το ετυμολογικώς επιτυχές αυτών και τα οποία όσα κατόρθωσα να εξακριβώσω έχουν ούτω.....
--------------------------
Η ΒΕΛΒΕΝΔΟΣ ΤΑ ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ
ΜΕΡΟΣ 2ον....

θα συνεχίσει λοιπόν ο Γερακάρης

.....Κουτσούκαν ονόμασαν έτερον διότι όταν ήτο μικρός εις την ηλικίαν,δεν μπορούσε να πει την λέξη" κουκούτσι" αλλά την έλεγε "κουτσούκι" ,όπως επίσης άλλον ονομάζουν Κλασήν διότι όταν ήτο και ετούτος μικρός δεν επρόφερε την λέξη κρασί αλλά την έλεγε κλασί.
Έτερος καλείται Γκουλέμας ,διότι πρόγονος του τις ηργάσθη εις Βουλγαρία επι τι διάστημα εις ελληνικήν κοινότητα ως κτίστης,ειχε δε μέγα ανάστημα εκ της βουλγαρικής λέξεως "γκουλέμα" σημαίνουσαν το "μεγάλο."

Στραβοσνύχης ίσως διότι το ηνιακόν οστούν προγόνου του δεν ήτο κανονικόν,ευθύ...
Σδρους καλείται άλλος διότι όταν εχόρευε εις τα νιάτα του,έκαμνε μεγάλα άλματα συνοδεύον ταύτα με την περίεργον ιαχην Σδρου.
Επίσης έτερος εκλήθη Σβούρας διοτι όταν εχόρευε εγύριζε σαν Σβούρα,τέλος δε έτερος συνηθίζων να ποικίλει τους χορευτικούς στροβιλισμούς του με τούμπες εκλήθη Τούμπας.
Αμές ονομάσθη έτερος δημότης όστις επί Τουρκοκρατίας μετέβη εις Σμύρνην προς εύρεσιν εργασίας ένθα παρέμεινεν μόνο ένα μήνα και επέστρεψεν άπρακτος λόγω ιδία της νοσταλγίας της πατρίδος του υπο της οποιας υπέφερε πολύ. Οι συμπατριώται του υποδέχθησαν τον μετανάστην με αρκετές λοιδωρίες καθ ο νεοαφιχθέντα εκ της ξενητειάς....και τον ρωτούσαν αν αναγνωρίζει την πλατεία και τα λοιπά μέρη της κωμοπόλεως,ούτος μη αντιλαμβανόμενος οτι εχλευάζετο απήντα στερεοτύπως με το γλωσσικόν ιδίωμα της Σμύρνης" Αμέ" ,δηλαδή ναι το αναγνωρίζω και έκτοτε απεκλήθη Αμές.
Ταραμάς απεκλήθη έτερος διότι αγαπούσε και εξεθείαζεν ως λαμπράν τροφήν τον Ταραμά.
Άλλον καλούν Πλιάφαν διοτι κατα την μακροχρόνιον διαμονήν του εις Αμερικήν έτρωγε λόγω οικονομίας διαρκώς πιλάφι δικαιολογούμενος ότι του αρέσει υπερβολικά.
Πάταν καλούν έτερον έχοντα μεγάλο πέλμα.
Φλιάστραν η και Φαρίλαον καλούν γενικώς κάθε φλύαρον και ανόητον.
Μετανάστης τις εξ Αμερικής συνηθιζει να ανθει τας φράσεις του γενικώς με το στερεότυπον "φυσικά "καλείται δε ουτος Φυσικός.
Αρτημένος ήτο γνωστός έτερος διότι απετόλμα να μην τηρεί τας θρησκευτικάς νηστείας...
Ζορμπάς είναι επώνυμον πολυμελούς οικογενείας ο προπάπους της οποίας ονομάζετο Καραλής. Ήτο ανήρ εύρωστος υψηλός δυνατός και απο χαρακτήρος ατίθασος.Παλικάρι στο σώμα και την ψυχή ειχε γίνει το φόβητρο των κακοποιών στοιχείων και η εκτιμησις των τούρκων χωροφυλάκων διότι οταν ούτος ειχε σειράν νυκτοφυλακής οι μεν κακοποιοι εξηφανίζοντο οι δε χωροφύλακες εκοιμώντο.
Ήτο κάτοχος και ενος βραχύκαννου καριοφυλλίου με το οποίον διεκρίνετο και στην ευθυβολίαν.Τούτου του όπλου η φήμη ειχε κινήσει τον φθόνον των κακοποιών οι οποίοι επανειλλειμένως διεμήνυσαν εις τον κάτοχον οτι το θέλουν.
Ούτος όμως..υπερηφάνως όθεν συνήθιζε να λέει "τα σκυλιά ζητούν με το ζορμπαλίκι να μου πάρουν το καριοφύλλι",έκτοτε απεκλήθη Ζορμπάς αυτός και οι απόγονοι του.

Κατσαντέλαν ονομάζουν έτερον δημότην διότι ούτος έχων πάλαι ποτέ το επάγγελμα του ράφτη διαρκώς εκάθητο, μειλιχιώτατα δε εσυνήθιζε να καλεί τους επισκέπτας πελάτας του με την επίκλησιν "έλα κάτσε."
Γκαμπέτης ονομάζεται έτερος διότι πρόγονος του τις επι Τουρκίας παρέβη υπέρ της ελληνικής συνειδήσεως του τους τουρκικούς νομους δι ο και ετιμωρήθη αυστηρά,η λέξις παράγεται εκ του αραβικού cabahat "σφάλμα"....

(Με τον ίδιο τρόπο ο Γερακάρης θα αναφερθεί και στα παρατσούκλια Πιπλίτσας ,Χαρμπής,Χουρχούρος,Μπαχασιώτας,Στρουμπάρας ,Αρατλίκης,Ιαβέρης και Στρέιτ απο τα οποία κάποια είχαν γίνει πλέον επίθετα, σημειώνει επίσης οτι παρόλες τις έρευνες που έκανε παρατήρησε με έκπληξη οτι ουδέποτε στον Βελβεντό απεδόθησαν παρατσούκλια σε γυναίκες ενω παραθέτει και δυο μικρές ιστοριούλες με πρωταγωνιστές Βελβεντινούς στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη) ο Ιδιος επτά χρόνια νωρίτερα το 1928 θα δημοσιεύσει ενα ακόμη ενδιαφέρον κείμενο με τίτλο "οι Αραββώνες εν Βελβενδώ"