Παρουσίαση βιβλίου "Ζούσαν και βασίλευαν κι εμάς μας φίλευαν"

"Ζούσαν και βασίλευαν κι εμάς μας φίλευαν"

Λαϊκά παραμύθια, τραγούδια και παιχνίδια στο Βελβεντό Κοζάνης
Βιβλίο της Άννας Κ. Κατσαντώνη
Εκδόσεις Πατάκη, 2012 167 σελ. ISBN 978-960-16-4337-3, Τιμή € 9,90

 ----------------------------

Η παρουσίαση του βιβλίου της φιλολόγου Άννας Κ. Κατσαντώνη έγινε χθες το βράδυ στο Πνευματικό Κέντρο Βενβεντού. Για το βιβλίο μίλησαν ο Ισίδωρος Ζουργός συγγραφέας, ο Γιώργος Παπαδόπουλος δάσκαλος και η συγγραφέας του βιβλίου Άννα Κατσαντώνη.

---------------------------

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Η λαογραφία ενέταξε, ήδη από τις απαρχές της, το παιδί και την παιδική ηλικία στα ενδιαφέροντά της και ασχολήθηκε αφενός με τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού που έχουν στο επίκεντρό τους το παιδί (βιολογική και κοινωνική γέννηση, τελετουργίες διαδοχικών ενσωματώσεων, μορφές διαπαιδαγώγησης, αφηγήσεις κτλ.) και αφετέρου με τον πολιτισμό που δημιουργούν και βιώνουν τα ίδια τα παιδιά (παιχνίδια, επικοινωνία, γλώσσα, μη λεκτικός λαϊκός πολιτισμός κτλ.).

Η παρούσα συλλογή και μελέτη έδωσε ακριβώς έμφαση στις παραμέτρους δημιουργίας και μετασχηματισμού ενός πολιτισμού από και για τα παιδιά. Βασίζεται στις μαρτυρίες 45 Βελβεντινών, έπειτα από μια συστηματική έρευνα πεδίου, σε έναν χώρο όπου το συγκεντρωμένο λαογραφικό υλικό (παραμύθια, τραγούδια και παιχνίδια) αποτελεί ακόμη μια ζωντανή παράδοση. Η παράδοση αυτή προσεγγίζεται όχι ως προϊόν μιας στατικής ή απροσδιόριστης φαντασίας αλλά, αντίθετα, σε σχέση με τον οικείο τρόπο ζωής των φορέων της και τις κοινωνικές συνθήκες διάδοσής της. 

Ειδικότερα για το παραμύθι, εξετάζεται η τυπολογία των βελβεντινών παραλλαγών (θεματική, διάδοση, μοτίβα, συμφυρμοί, στοιχεία τοπικότητας) ενώ η κατάταξή τους κατά το σύστημα του διεθνούς καταλόγου Αarne - Thompson - Uther εμπλουτίζει το σώμα του ελληνικού παραμυθιού και επιτρέπει συγκρίσεις με μια παγκόσμια αφηγηματική παράδοση. 

Οι Βελβεντινοί (Μορφωτικός 'Ομιλος Βελβεντού) και οι Κοζανίτες (Κέντρο Μελετών Καπλάνογλου) που ενθάρρυναν και υποστήριξαν ηθικά και υλικά αυτή την έκδοση μοιράζονται, εκτός από το ενδιαφέρον τους για το Βελβεντό και τον πολιτισμό του, μια, όχι ατεκμηρίωτη, άποψη: ότι ο πολιτισμός αυτός έχει και μια ιδιαίτερη δυναμική στην εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς την προσανατολίζει προς την κοινωνία και την αναγνώριση της αξίας των καθημερινών, μη εμπορευματοποιημένων, πολιτισμικών εκφράσεων. Στο πλαίσιο μιας διδασκαλίας που αναζητά τη δημιουργική ανταπόκριση των μαθητών, αυτή η προσέγγιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

--------------------------------------
Η εισήγηση του δασκάλου Γιώργου Παπαδόπουλου κατά την παρουσίαση του βιβλίου:
Κυρίες και κύριοι καλησπέρα
    Ζούσαν κάποτε σ΄αυτόν τον τόπο δύο πρώτες ξαδέρφες, η μία 100 χρονών και η άλλη 102. Κάποτε η μία (μικρότερη ή μεγαλύτερη δεν έχει σημασία νομίζω) αποφάσισε να πάει να δει την ξαδέρφη της γιατί ένοιωσε το θάνατο πολύ κοντά της πλέον. Κι αφού τα παιδιά της είχαν πεθάνει, ανέλαβε να την πάει και να τη συνοδεύει μια εικοσάχρονη τρισέγγονή της. Στο σπίτι που πήγαν έτυχε να βρίσκεται και η τρισέγγονη της άλλης γυναίκας. Κι αφού χαιρετίστηκαν, είπε η μια κοπέλα στην άλλη, τέταρτή της ξαδέρφη, δείχνοντας τις γιαγιάδες: - Έλιγα κι γω απού πού να είμαστι σόι. Ιδότι ιδότι, ιμείς ξισουίσκαμι κι αυτές ακόμα ζουν.
    Όταν αγαπητοί φίλοι διάβασα τα παραμύθια, τα τραγούδια και τα παιχνίδια του τόπου μας που ακούγονταν μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα, στο βιβλίο της φιλολόγου και φίλης Άννας Κατσαντώνη, αυτός ο λόγος των κοριτσιών μου ήρθε στο μυαλό: Εμείς χάσαμε τη συγγένεια μ’ αυτά κι μ' αυτά, κι αυτές ακόμα ζουν.
Για μας που γεννηθήκαμε μετά το 1960-‘70 με τις σαρωτικές τεχνολογικές, οικονομικές, κοινωνικές και πνευματικές αλλαγές στις γεωργικές μας κοινωνίες, ο χωροχρόνος της λαϊκής λογοτεχνίας και ποίησης ήταν ένας στην κυριολεξία χαμένος χωροχρόνος.  Μετά τις σπουδαίες εργασίες για το Βελβεντό του πανεπιστημιακού Αντωνίου Θαβώρη, του δασκάλου Αντωνίου Ζανδέ, της φιλολόγου Αθηνάς Τζινίκου Κακούλη, του λαϊκού λογοτέχνη Τόλιου Τσιανάκα, του ορειβάτη Κώστα Σιώμου, το βιβλίο της Άννας Κατσαντώνη έρχεται να καλύψει το κενό στην διάσωση  παραμυθιών, παιδικών τραγουδιών και παιχνιδιών της περιοχής του Βελβεντού κι έτσι ο χαμένος αυτός χωροχρόνος να γίνει για μας και τα παιδιά μας ένας ξανακερδισμένος χωροχρόνος.
    Γιατί επέζησαν όμως αυτά τα παραμύθια, τα τραγουδάκια και τα παιχνίδια; Γιατί υπάρχουν άνθρωποι που τα άκουσαν, τα τραγούδησαν, που τα έπαιξαν. Και είναι οι τελευταίοι που πρόθυμα τα αφηγήθηκαν στην Άννα Κατσαντώνη η οποία ανέλαβε το δύσκολο έργο της καταγραφής τους και της παρουσίασης σ’ ένα βιβλίο με την παρότρυνση, συνεργασία και βοήθεια της καθηγήτριας κας Μαριάνθης Καπλάνογλου.
    Ο λόγος των ανθρώπων χωρίζεται σε δύο είδη: τον προφορικό και το γραπτό, καθένας με τους δικούς του κανόνες. Οι παλιοί για τον προφορικό λόγο χρησιμοποιούσαν την έκφραση «με το στόμα» και για τον γραπτό την έκφραση «με τα χαρτιά». Στις κοινωνίες όπου οι αναλφάβητοι και οι λειτουργικά αναλφάβητοι είναι περισσότεροι πρέπει με κάποιο τρόπο να μεταδοθούν οι γνώσεις για τον τόπο, το χρόνο και τον τρόπο ζωής και τους κανόνες που τα διέπουν. Στον προφορικό λόγο αυτό γίνεται με τα τραγούδια (δημοτικά), τα παραμύθια, τις ιστορίες, τους μύθους, τους θρύλους, τα ανέκδοτα, τα παιχνίδια.
Η σημερινή μας κοινωνία στηρίζεται κυρίως στην κυριαρχία και την παραγωγή του γραπτού λόγου. Αυτός έγινε η μνήμη των ανθρώπων. Με το γραπτό λόγο εκμηδενίστηκαν οι αποστάσεις,  η γνώση συσσωρεύτηκε κι έγινε κτήμα όλων των ανθρώπων μέσα από τα βιβλία.
    Αν κάποτε γινόταν σεισμός και έπεφτε και το Πνευματικό κέντρο στο οποίο βρισκόμαστε, τι θα έπρεπε να περισώσουμε  πάση θυσία μέσα από τα χαλάσματα; Μα τα βιβλία. Αυτά είναι η πολυτιμότερη περιουσία του κτηρίου.
    Για να γραφτεί όμως ένα βιβλίο χρειάζεται η αρωγή μιας βιβλιοθήκης. Οι βιβλιοθήκες είναι, αγαπητοί μου, οι χώροι που τρέφουν την παραγωγή των βιβλίων. Το πόνημα της Άννας Κατσαντώνη που απόψε καλούμαστε να παρουσιάσουμε βγήκε μέσα απ’ την βιβλιοθήκη του Μορφωτικού Ομίλου την οποία επάξια υπηρέτησε.
    Αν και η συλλογή γραπτών παραμυθιών, τραγουδιών, παιχνιδιών, που κανονικά ανήκουν στο χώρο του προφορικού λόγου, αποτυπώνει συγκεκριμένες χρονικές εκδοχές τους, το γεγονός της καταγραφής, της διαλογής και της σύνθεσης σ’ ένα βιβλίο καθόλου δεν μειώνουν τη δύναμή τους. Η καταγραφή δίνει το έναυσμα όχι μόνο για ανάγνωση, αλλά και για αφήγηση και ακρόαση. Κι αυτό γιατί ο προφορικός λόγος έχει κάτι που ο γραπτός δεν έχει. Την αμεσότητα της επικοινωνίας. Την παρουσία των προσώπων. Αυτά που είναι τόσο αναγκαία στη διαμόρφωση του παιδικού ψυχισμού λείπουν από το σημερινό μας κόσμο. Παράλληλα η γνώση του χώρου του χρόνου και του τρόπου ζωής μεταφέρεται άμεσα στα παιδιά.
    Το βιβλίο της Άννας Κατσαντώνη μας καλεί, εμάς τους μεγάλους που έχουμε απέναντι μας μικρά παιδιά, αφού το διαβάσουμε, να γίνουμε αφηγητές των παραμυθιών, τραγουδιστές των τραγουδιών και να παίξουμε τα παιχνίδια μαζί τους. Τον προφορικό χαρακτήρα της λαϊκής λογοτεχνίας, μας δείχνει άλλωστε και το συνοδευτικό CD του βιβλίου.
    Το τραγούδι ή το παραμύθι μπορούμε να το πάρουμε, να το τροποποιήσουμε, να μειώσουμε την έκτασή του ή να  προσθέσουμε στοιχεία και να το αφηγηθούμε με το στόμα στα παιδιά. Μπορούμε να το εντάξουμε στην εποχή μας. Όταν μάθεις να είσαι αναγνώστης και ακροατής μπορεί ευκολότερα ο λόγος σου να γίνει αναγνώσιμος και ακροάσιμος. Έχουμε την ανάγκη να γνωρίσουμε τον τόπο μας, την οπτική της κάθε γενιάς ως όλον. Κι αυτό το πετυχαίνει ο λόγος προφορικός και γραπτός. Λόγος μας παραδίνεται και λόγο αφήνουμε παρακαταθήκη σ’ αυτούς που έρχονται. Η παρακαταθήκη που μας αφήνει το βιβλίο της Άννας Κατσαντώνη είναι μεγάλη. Είναι ο ξανακερδισμένος μας χωροχρόνος.
    Άννα σ’ ευχαριστούμε κι εύχομαι η αγάπη σου για το λόγο να μας δώσει κι άλλα τέτοια έργα.